ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ನಾಗಕುಲ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ!!

ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತದ ನಾನಾ ಕಡೆಗಳಲ್ಲಿ ನಾಗಕುಲಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಗಳಿದ್ದವು. ನಾಗಾಗಳು ಭಾರತದ ರಾಜಕೀಯ ನಕ್ಷೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆ ಪಡೆದಿರುವುದು ಬಹುಶಃ ಕ್ರಿ.ಶ. ಎರಡನೆಯ ಶತಮಾನದ ಅಂತ್ಯದ ವೇಳೆಗೆ. ಅವುಗಳ ಮೂಲದ ಬಗ್ಗೆ ಇನ್ನೂ ಸಾಕಷ್ಟು ಗೊಂದಲಗಳು ಇದ್ದರೂ, ಕುಶಾನ ಶಕ್ತಿ ಕ್ಷೀಣಿಸುತ್ತಿರುವಾಗ ಮತ್ತು ನಾಗರು ಮಹತ್ವದ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸಿದ್ದರೆನ್ನಲು ಅನೇಕ ಸಾಕ್ಷಿಗಳಿದೆ. ಕುಶಾನರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಅಡಿಪಾಯವನ್ನು ಅಲ್ಗಾಡಿಸಿ ಅವರನ್ನು ಮಟ್ಟಹಾಕುವಲ್ಲಿ ನಾಗಗಳ ಪಾತ್ರ ಬಹುಮುಖ್ಯವಾಗಿತ್ತು!!

ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತದಲ್ಲಿನ ನಾಗಾ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ

"ಯೌಧೇಯ, ಅರ್ಜುನಾಯನ, ಮಾಳವರಂತಹ ಹಲವಾರು ಸ್ಥಳೀಯ ಶಕ್ತಿಗಳು ಬಲವನ್ನು ಪಡೆಯುತ್ತಿದ್ದ ಸಮಯ ಇದು." ನಾಗರು ಒಂದೇ ರಾಜವಂಶದವರು ಎಂದು ತೋರುತ್ತಿಲ್ಲ. ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಅವರು ಕೌಟುಂಬಿಕ ಸಮೂಹವಾಗಿದ್ದರು.   ಮಥುರಾ, ವಿದಿಶಾ (ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದ ಬೆಸ್ನಗರ), ಪದ್ಮಾವತಿ (ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದ ಪಾವಯಾ) ಮತ್ತು ಕಾಂತಿಪುರಿ (ಬಹುಶಃ ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದ ಗ್ವಾಲಿಯರ್‌ನಲ್ಲಿ ಕುತ್ವಾರ್) ಈ ನಾಲ್ಕು ಪ್ರಾಚೀನ ನಾಗಕುಲದ ಪ್ರಮುಖ ನಗರಗಳಾಗಿದ್ದವು.

ಈ ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿನ ನಾಗ ರಾಜವಂಶಗಳು ದುರದೃಷ್ಟವಶಾತ್, ಯಾವುದೇ ಶಿಲಾಶಾಸನ ದಾಖಲೆಗಳನ್ನು ಉಳಿಸಿಲ್ಲ॒!!ನಾಗರ ಇತಿಹಾಸವು ಬೆಳಕಿಗೆ ಬರುವ ಮೂಲಗಳು ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ನಾಣ್ಯಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಪುರಾವೆ ಹಾಗೂ ಪುರಾಣಗಳಿಂದಷ್ತೇ ಆಗಿದೆ. ನಾಗ ರಾಜವಂಶಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾದ ಭರ ಶಿವರನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುವ ವಕಾಟಕರ ಕೆಲವು ಶಾಸನಗಳಿವೆ.

"ವಿಷ್ಣು ಪುರಾಣವು ಪದ್ಮಾವತಿ, ಕಾಂತಿಪುರಿ, ಮಥುರಾದಲ್ಲಿ ಆಳಿದ ಒಂಬತ್ತು ನಾಗ ರಾಜರ ಅಸ್ತಿತ್ವವನ್ನು  ಹೇಳಲಾಗಿದೆ,  ವಾಯು ಪುರಾಣವು ಇದನ್ನು ದೃಢೀಕರಿಸಿದೆ. ದೆ, ಇದು ನಾಗರ ಎರಡು  ಸ್ಥಳಗಳನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿದೆ.  ಒಂದು ಪದ್ಮಾವತಿಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳದಲ್ಲೂ ರಾಜರ ಸಂಖ್ಯೆ ಕ್ರಮವಾಗಿ ಒಂಬತ್ತು ಮತ್ತು ಏಳು ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ”.  ಈ ಸಂದರ್ಭ ಈ ನಾಲ್ಕು ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿನ ನಾಗಾ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಗಳ ಬಗೆಗೆ ತುಸು ವಿವರವಾಗಿ ನೋಡೋಣ.

ಪದ್ಮಾವತಿಯ ನಾಗಾ ರಾಜವಂಶ

ನಾಗಾ ರಾಜವಂಶ ಪ್ರಾಚೀನಾ ಭಾರತದಲ್ಲಿ  3 ಮತ್ತು 4 ನೇ ಶತಮಾನದ ಕುಶಾನ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಅವನತಿ ಹಾಗೂ ಗುಪ್ತ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಉದಯದ ನಡುವಿನ ಕಾಲಘಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಉತ್ತರ-ಮಧ್ಯ ಭಾರತದ ಕೆಲವು ಭಾಗಗಳನ್ನು ಆಳಿತು. ಇದರ ರಾಜಧಾನಿ ಪದ್ಮಾವತಿ. ಇದನ್ನು ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದ ಪವಾಯಾ ಎಂದು ಗುರುತಿಸಲಾಗಿದೆ. ಆಧುನಿಕ ಇತಿಹಾಸಕಾರರು ಇದನ್ನು ವಾಕಟಾಕ ರಾಜವಂಶದ ದಾಖಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಭರಶಿವ ಎಂದು ಕರೆಯುವ ಕುಟುಂಬದೊಂದಿಗೆ ಗುರುತಿಸುತ್ತಾರೆ. ನಾಗ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವು ಮಾತೃಪ್ರಧಾನವಾಗಿತ್ತು. ರಾಜನ ಹಿರಿಯ ಅಳಿಯ ಈ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಚಕ್ರವರ್ತಿಯಾಗುವುದು ಅವರ ಸಂಪ್ರದಾಯವಾಗಿತ್ತು. ಉದಾಹರಣೆಗೆ ವಾಕಟಾಕ  ರಾಜವಂಶದ ರಾಜಕುಮಾರ ವೀರಸೇನಾ ಈ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ರಾಜನಾಗಿದ್ದನು.

ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ, ನಾಗಾ ನಾಣ್ಯಗಳನ್ನು ಪವಾಯಾ  ನರ್ವಾರ್, ಗೋಹಾದ್, ವಿದಿಷಾ, ಕುತ್ವಾರ್ (ಕೊತ್ವಾಲ್) ಮತ್ತು ಉಜ್ಜಯಿನಿಗಳಲ್ಲಿ ಪತ್ತೆಮಾಡಲಾಗಿದೆ.ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ, ಅವುಗಳನ್ನು ಮಥುರಾ ಹಾಗೂ ಝಾನ್ಸಿಗಳಲ್ಲಿ ಪತ್ತೆಹಚ್ಚಲಾಗಿದೆ.  ಈ ನಾಣ್ಯಗಳ ಮೂಲದ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ, ಹೆಚ್. ವಿ. ತ್ರಿವೇದಿ ಅವರು ಮುಖ್ಯ ನಾಗಾ ಪ್ರದೇಶವು ಉತ್ತರದ ಮೊರೇನಾ ಮತ್ತು ಝಾನ್ಸಿ ಜಿಲ್ಲೆಗಳಿಂದ ದಕ್ಷಿಣದ ವಿದಿಷಾವರೆಗೆ ವಿಸ್ತರಿಸಿತ್ತು ಎಂದು ಹೇಳಿದ್ದಾರೆ. . ನಾಗ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವು ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಉತ್ತರದಲ್ಲಿ ಮಥುರಾ ಮತ್ತು ದಕ್ಷಿಣದಲ್ಲಿ ಉಜ್ಜಯಿನಿಯವರೆಗೆ ವ್ಯಾಪಿಸಿತ್ತು.

ನಾಗಾ ರಾಜವಂಶಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ನಾಣ್ಯಗಳು

ನಾಗಾ ರಾಜವಂಶದ ಆಡಳಿತದ ವಿವರವನ್ನು ನಾವು ಅದರ ಆಡಳಿತಗಾರರು ಹೊರಡಿಸಿದ ನಾಣ್ಯಗಳಿಂದ ಮತ್ತು ಸಾಹಿತ್ಯ ಗ್ರಂಥಗಳಲ್ಲಿನ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತ ಉಲ್ಲೇಖಗಳಿಂದ ಮತ್ತು ಇತರ ರಾಜವಂಶಗಳ ಶಾಸನಗಳಿಂದ  ತಿಳಿಯಬೇಕಿದೆ. ವಾಯು ಮತ್ತು ಬ್ರಹ್ಮಂಹ್ಮಾಂಡ  ಪುರಾಣಗಳ ಪ್ರಕಾರ, ಒಂಬತ್ತು ನಾಗ ರಾಜರು ಪದ್ಮಾವತಿಯನ್ನು (ಅಥವಾ ಚಂಪಾವತಿಯನ್ನು) ಆಳಿದರು, ಮತ್ತು ಏಳು ನಾಗ ರಾಜರು ಗುಪ್ತರ ಕಾಲಕ್ಕೆ ಹಿಂದೆ  ಮಥುರಾವನ್ನು ಆಳಿದರು. ವಿಷ್ಣು ಪುರಾಣದ ಪ್ರಕಾರ, ಒಂಬತ್ತು ನಾಗ ರಾಜರು ಪದ್ಮಾವತಿ, ಕಾಂತಿಪುರಿ ಮತ್ತು ಮಥುರಾದಲ್ಲಿ ಆಳಿದರು.

ಪದ್ಮಾವತಿಯಲ್ಲಿ ಕೇವಲ ಒಂಬತ್ತು ನಾಗ ರಾಜರು ಮಾತ್ರ ಆಳಿದರು ಎಂದು ಪುರಾಣಗಳು ಹೇಳುತ್ತವೆ, ಆದರೆ ಆಧುನಿಕ ಇತಿಹಾಸಕಾರರಿಂದ ನಾಗ ರಾಜರು ಎಂದು ನಂಬಲಾದ ಹನ್ನೆರಡು ರಾಜರ ನಾಣ್ಯಗಳನ್ನು ಕಂಡುಹಿಡಿಯಲಾಗಿದೆ.] ಈ ಹನ್ನೊಂದು ಆಡಳಿತಗಾರರ ನಾಣ್ಯಗಳನ್ನು ಪದ್ಮಾವತಿ (ಆಧುನಿಕ [ಅವಾಯಾ೦ ನಲ್ಲಿ ಪತ್ತೆಮಾಡಲಾಗಿದೆ.  ಇದಕ್ಕೆ ಹೊರತಾಗಿ ವ್ಯಾಘ್ರ ಹತ್ತಿರದ ನರ್ವಾರ್‌ನಲ್ಲಿ ಪತ್ತೆಯಾದ ಒಂದೇ ನಾಣ್ಯದಿಂದ ಇನ್ನೊಬ್ಬ ರಾಜನ ವಿವರ ತಿಳಿದುಬಂದಿದೆ.

ಪದ್ಮಾವತಿ ನಾಗಾ ರಾಜಮನೆತನಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ್ದ ನಾಣ್ಯಗಳು

ವಾಕಟಾಕ ರಾಜವಂಶದ ಶಾಸನಗಳು (ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಚಮಕ್ ಮತ್ತು ತಿರೋಡಿ) ವಾಕಟಾಕ ರಾಜ ರುದ್ರಸೇನನ ತಾಯಿ ಭಾರಶಿವ ರಾಜ ಭಾವ-ನಾಗನ ಮಗಳು ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತದೆ.] ಈ ಭಾವ-ನಾಗವನ್ನು ಅದೇ ಹೆಸರಿನ ನಾಗ ರಾಜನೊಂದಿಗೆ ಗುರುತಿಸಲಾಗಿದೆ, ಅವರ ನಾಣ್ಯಗಳು ಪದ್ಮಾವತಿಯಲ್ಲಿ ಸಿಕ್ಕಿವೆ.  ರುದ್ರಸೇನನ ಆಳ್ವಿಕೆಯುಕ್ರಿ.ಶ. 335-355, ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದ್ದು ಇದರಿಂದ ಅವನ ತಾಯಿಯ ಅಜ್ಜ ಭಾವ-ನಾಗವನ್ನು ಕ್ರಿ.ಶ 4 ನೇ ಶತಮಾನದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿದ್ದದ್ದಾಗಿ ಊಹಿಸಬಹುದು. ಇತಿಹಾಸಕಾರ ಹೆಚ್. ವಿ. ತ್ರಿವೇದಿ ಅವರು ಭಾವ-ನಾಗ ಸುಮಾರು 25 ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ಆಳಿದ ಎಂದಿದ್ದಾರೆ. ಅಲ್ಲದೆ ಅವನ ಕಾಲದ ನಾಣ್ಯಗಳ ಆಧಾರದಲ್ಲಿ ಕ್ರಿ.ಶ. 310-335 ಎಂದು ಅಂದಾಜಿಸಿದ್ದಾರೆ.

ಸಮುದ್ರಗುಪ್ತನ ಅಲಹಾಬಾದ್ ಸ್ತಂಭ ಶಾಸನವು (ಸು. ಕ್ರಿ,ಶ. 335–380) ಗಣಪತಿ-ನಾಗನನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದ ರಾಜರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬನೆಂದು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ, ಗಣಪತಿಯನ್ನು 4 ನೇ ಶತಮಾನದ ಮಧ್ಯಭಾಗದಲ್ಲಿ ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸಿದ್ದ ನಾಗರ ರಾಜನೆಂದು ಗುರುತಿಸಬಹುದು. ಇತರ ನಾಗಾ ಆಡಳಿತಗಾರರನ್ನು ಖಚಿತವಾಗಿ ಹೇಳಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಹೆಚ್. ವಿ. ತ್ರಿವೇದಿ ಅವರುನಾಣ್ಯಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಮತ್ತು ಪ್ಯಾಲಿಯೋಗ್ರಾಫಿಕ್ ಸಾಕ್ಷ್ಯಗಳ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ನಾಗಾ ರಾಜಕುಲದ ಇತರೆ ರಾಜರ ಪಟ್ಟಿಯನ್ನು ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ.

ವೃಷ-ನಾಗ ಅಲಿಯಾಸ್ ವೃಷಾ-ಭವ ಅಥವಾ ವೃಷಭ, ಬಹುಶಃ 2 ನೇ ಶತಮಾನದ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ವಿದಿಷಾದಲ್ಲಿ ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸಿದ. ವೃಷಭ ಅಥವಾ ವೃಷ-ಭವವು ವೃಷ-ನಾಗನ ನಂತರ ಬಂದ ಒಬ್ಬ ವಿಶಿಷ್ಟ ರಾಜನ ಹೆಸರಾಗಿರಬಹುದು

• ಭೀಮ-ನಾಗ ಕ್ರಿ.ಶ. 210-230   ಬಹುಶಃ ಪದ್ಮಾವತಿಯಿಂದ ಆಳಿದ ಮೊದಲ ರಾಜ
• ಸ್ಕಂದ-ನಾಗ
• ವಾಸು-ನಾಗ
• ಬೃಹಸ್ಪತಿ-ನಾಗ
• ವಿಭು-ನಾಗ
• ರವಿ-ನಾಗ
• ಭಾವ-ನಾಗ
• ಪ್ರಭಾಕರ-ನಾಗ
• ದೇವ-ನಾಗ
• ವ್ಯಾಘ್ರಾ-ನಾಗ
• ಗಣಪತಿ-ನಾಗ

ಕಾಂತಿಪುರದ ನಾಗರು ವಿಷ್ಣು ಪುರಾಣದಲ್ಲಿ ಹೇಳುವ ಉಲ್ಲೇಖದಿಂದ ಮಾತ್ರ ತಿಳಿದುಬಂದಿರುವುದರಿಂದ, ಕಾಂತಿಪುರಿ ರಾಜವಂಶದ ಅಂಗ ಅಥವಾ ಸಾಮಂತ ರಾಜಧಾನಿಯಾಗಿತ್ತು ಇತಿಹಾಸಕಾರ ಕೆ. ಪಿ. ಜಯಸ್ವಾಲ್ ಅವರು ಕಾಂತಿಪುರಿಯ ನಾಗರಿಗೆ ಹಲವಾರು ನಾಣ್ಯಗಳನ್ನು ತಳುಕು ಹಾಕಿದ್ದಾರೆ. , ಈ ನಾಣ್ಯಗಳ ಹೆಸರನ್ನು ಹಯಾ-ನಾಗ, ತ್ರಯ-ನಾಗ, ಬರ್ಹಿನಾ-ನಾಗ, ಛಾರ್ಜಾ-ನಾಗ  ಭಾವ-ನಾಗ, ಮತ್ತು ರುದ್ರ-ಸೇನಾ ಎಂದು ಹೆಸರಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಎ.ಎಸ್. ಅಲ್ಟೆಕರ್ ಅವರಂತಹ ಇತರ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಜಯಸ್ವಾಲ್ ಅವರ ನಾಣ್ಯ ದ ಆಧಾರವನ್ನು  ಒಪ್ಪಲಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ಈ ನಾಣ್ಯಗಳ ಗುಣಲಕ್ಷಣಕ್ಕೆ ಸರಿಹೊಂದಿಲ್ಲವೆಂದಿದ್ದಾರೆ. ಲ್ಟೆಕರ್ ಪ್ರಕಾರ, ಜಯಸ್ವಾಲ್ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿದ ನಾಣ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು ಮಾತ್ರ "ತ್ರಯ-ನಾಗ" ದಂತಕಥೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ

ಜಯಸ್ವಾಲ್ ಅವರು ಕಾಂತಿಪುರಿಯನ್ನು ಮಿರ್ಜಾಪುರ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಇಂದಿನ ಕಾಂತಿತ್ ಎಂದು ಗುರುತಿಸಿ, ಭರಶಿವರನ್ನು ಸ್ಥಳೀಯ ಭಾರ್ ರಾಜರೊಂದಿಗೆ ಸಂಪರ್ಕಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಈ ಗುರುತನ್ನು ಬೆಂಬಲಿಸಲು ಯಾವುದೇ ಪುರಾವೆಗಳಿಲ್ಲ ] ಯಾವುದೇ ನಾಗ ರಾಜರು ಕಾಂತಿತ್‌ನಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬಂದಿಲ್ಲ, ಮತ್ತು ಮೊರೆನಾ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಕೊಟ್ವಾಲ್ (ಕುತ್ವಾಲ್ ಅಥವಾ ಕುತ್ವಾರ್ ಸಹ) ಕಾಂತಿಪುರಿಯ ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಉತ್ತಮ ಹೊಂದಿಕೆಯಾಗುತ್ತದೆ!!

ಪದ್ಮಾವತಿ ನಾಗಾ ರಾಜವಂಶದ ಮೂಲ ವಿದಿಷಾ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ಇತಿಹಾಸಕಾರ  ಎಚ್. ವಿ. ತ್ರಿವೇದಿ, ನಾಗಾ ರಾಜವಂಶವು ಬಹುಶಃ ವಿದಿಷಾದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿಕೊಂಡಿದೆ. , ಅಲ್ಲಿಂದ ಅದರ ಸದಸ್ಯರು ಉತ್ತರದಿಂದ ಪದ್ಮಾವತಿ, ಕಾಂತಿಪುರಿ ಮತ್ತು ಮಥುರಾಕ್ಕೆ ತೆರಳಿದರು ಎಂದಿದ್ದಾರೆ.

ಈ ಹಿಂದೆ, ಇತಿಹಾಸಕಾರ ಕೆ.ಪಿ.ಜಯಸ್ವಾಲ್ ಅವರು ನಾಗ ರಾಜವಂಶವನ್ನು 2 ನೇ ಶತಮಾನದ ನವ-ನಾಗ ಎಂಬ ಆಡಳಿತಗಾರ ಸ್ಥಾಪಿಸಿದ್ದ  ಎಂದು ವಾದಿಸಿದ್ದು ( ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ನವ ಎಂಬ ಪದವನ್ನು "ಹೊಸದು" ಅಥವಾ "ಒಂಬತ್ತು" ಎಂದು ಅರ್ಥೈಸಬಲ್ಲದು)  ಜಯಸ್ವಾಲ್ ಹೇಳುವಂತೆ ನವ-ನಾಗನ ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿ ವೀರಸೇನ. ಈ ವೀರಸೇನನ ನಾಣ್ಯಗಳನ್ನು ಇಂದಿನ ಪಶ್ಚಿಮ ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶ ಮತ್ತು ಪೂರ್ವ ಪಂಜಾಬ್ ನಲ್ಲಿ ಪತ್ತೆ ಮಾಡಲಾಗಿದೆ. ಜಯಸ್ವಾಲ್ ಅವರ ಪ್ರಕಾರ, ವೀರಸೇನನು ಕುಶಾನರ ಆಡಳಿತಗಾರರನ್ನು ಮಥುರಾದಿಂಡ ಹೊರಹಾಕಿದ್ದನು ಮತ್ತು ನಾಗಾ ರಾಜವಂಶವನ್ನು  ಮೂರು ಶಾಖೆಗಳಾಗಿ ವಿಂಗಡಿಸಲಾಯಿತು, ಅದು ಮಥುರಾ, ಪದ್ಮಾವತಿ ಮತ್ತು ಕಾಂತಿಪುರಿಯಿಂದ ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸಿತು!!

ಆದರೆ ಜಯಸ್ವಾಲ್ ಅವರ ಸಿದ್ದಂತ ಸತ್ಯಕ್ಕೆ ದೂರವಾದದ್ದೆಂದು ಇತರೆ ಇತಿಹಾಸಕಾರರ ವಾದವಾಗಿದೆ. "ನವ ಎಂಬ ಪದವನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಪುರಾಣ ಪದ್ಯದ ಅರ್ಥ ಒಂಬತ್ತು ಎಂದಿದ್ದು ನೂತನ ಅಥವಾ ಹೊಸತು ಎಂದಲ್ಲ!!ನಾಗಾ ರಾಜರು ಪದ್ಮಾವತಿಯಲ್ಲಿ ಆಳಿದರು; ಏಳು ನಾಗ ರಾಜರು ಮಥುರಾದಲ್ಲಿ ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸಿದ್ದಾರೆಂದು ಮುಂದಿನ ಪದ್ಯದಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗಿದೆ ಎಂಬ ಅಂಶದಿಂದ ಈ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನವನ್ನು ಬೆಂಬಲಿಸಬಹುದು.  "ನವಸಾಸ" ದಂತಕಥೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ನಾಣ್ಯಗಳು ಪದ್ಮಾವತಿಯ ನಾಗರ ನಾಣ್ಯಗಳಿಗೆ ಹೋಲುವಂತಿಲ್ಲ ಅವು ಪದ್ಮಾವತಿ ನಾಣ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣುವ "-ನಾಗ" ಎಂಬ ಪ್ರತ್ಯಯವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುವುದಿಲ್ಲ!  ಅವು  ಹೆಚ್ಚು ತೂಕವನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ: ಅವು ಯಾವಾಗಲೂ ಎತ್ತು ಅಥವಾ ಬಸವನನು ಒಳಗೊಂಡಿರುತ್ತವೆ; ಪದ್ಮಾವತಿ ನಾಣ್ಯಗಳು ಸಾಂದರ್ಭಿಕವಾಗಿ  ಮಾತ್ರ ಬಸವನನ್ನು  ಒಳಗೊಂಡಿರುತ್ತವೆ, ಇದನ್ನು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ನವಾಸಾ ನಾಣ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಸಂಭವಿಸದ ಇತರ ಚಿಹ್ನೆಗಳಿಂದ ಬದಲಾಯಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ)ಪದ್ಮಾವತಿಯಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ನವಸಾ ನಾಣ್ಯಗಳು ಪತ್ತೆಯಾಗಿಲ್ಲ: ಈ ನಾಣ್ಯಗಳನ್ನು ಕೌಶಾಂಬಿಯ  ಸುತ್ತಲೂ ಕಂಡುಹಿಡಿಯಲಾಗಿದೆ, ಮತ್ತು ಆ ನಗರದಿಂದ ಹೊರಡಿಸಲಾದ ಇತರ ನಾಣ್ಯಗಳಂತೆಯೇ ಅವೂ ಇದೆ. ಇದನ್ನು ಕೌಶಾಂಬಿಯ ರಾಜ ಹೊರಡಿಸಿದ್ದನೆಂದು ಖಚಿತವಾಗಿದೆ. ಈ ನಾಣ್ಯಗಳ ಮೇಲೆ ಹೇಳಲಾದ ಸರ್ಪ ಚಿಹ್ನೆಯು ಕೋಲ್ಕತ್ತಾದ ಭಾರತೀಯ ವಸ್ತುಸಂಗ್ರಹಾಲಯವು ಪ್ರಕಟಿಸಿದ ಒಂದು ಮಾದರಿಯಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರವೇ ಸರ್ಪವಾಗಿ ಕಾಣುತ್ತದೆ.  ಇತರ ಮಾದರಿಗಳನ್ನು ಪರಿಶೀಲಿಸಿದ ನಂತರ, ಇತಿಹಾಸಕಾರ ಎ.ಎಸ್. ಅಲ್ಟೆಕರ್ ಈ ಚಿಹ್ನೆಯನ್ನು ಖಚಿತವಾಗಿ ಸರ್ಪವೆಂದು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ ಎಂದು ತೀರ್ಮಾನಿಸಿದ್ದಾರೆ.ನಾಣ್ಯಗಳು ಸರ್ಪ ಚಿಹ್ನೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದರೂ ಸಹ, ಇದನ್ನು ನಾಗಾ ರಾಜರ ನಾಣ್ಯವೆನ್ನಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ!!! ಪದ್ಮಾವತಿಯ ನಾಗರು ಹೊರಡಿಸಿದ ಯಾವುದೇ ನಾಣ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಸರ್ಪ ಚಿಹ್ನೆ ಇಲ್ಲ. ಸರ್ಪ ಚಿಹ್ನೆಯು ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ಹಲವಾರು ಆಡಳಿತಗಾರರ ನಾಣ್ಯಗಳ ಮೇಲೆ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ, ಅವರಲ್ಲಿ ಯಾರೂ ನಾಗರು ಅಲ್ಲ

ವೀರಸೇನನ ನಾಣ್ಯಗಳು ಪದ್ಮಾವತಿಯ ನಾಗರು ಹೊರಡಿಸಿದ ವೃತ್ತಾಕಾರದ ನಾಣ್ಯಗಳಿಗಿಂತ ಭಿನ್ನವಾಗಿ ಆಯತಾಕಾರವಾಗಿದ್ದು, ವಿಭಿನ್ನ ಚಿಹ್ನೆಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ.ಅಲ್ಲದೆ, ಅವು ಪದ್ಮಾವತಿ ನಾಣ್ಯಗಳಿಗಿಂತ ದೊಡ್ಡದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಪದ್ಮಾವತಿ ನಾಣ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಸಂಭವಿಸುವ "-ನಾಗ" ಎಂಬ ಪ್ರತ್ಯಯವಿಲ್ಲದೆ "ವಿರಾಸೆನಾಸ" ದಂತಕಥೆಯನ್ನು  ಹೇಳುತ್ತದೆ. ವೀರಸೇನನ ನ ನಾಣ್ಯಗಳು ಲಂಬವಾದ ಅಲೆಅಲೆಯಾದ ರೇಖೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು, ಅದನ್ನು ಜಯಸ್ವಾಲ್ ಸರ್ಪ (ನಾಗ) ಎಂದು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸಿದ್ದಾರೆ: ಆದಾಗ್ಯೂ, ಈ ರೇಖೆಯು ಲಕ್ಷ್ಮಿ ದೇವಿಯಿಂದ ಹಿಡಿದ ಕಮಲದ ಉದ್ದದ  ಬಾಲವನ್ನು  ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ.

ರಾಜಕೀಯ ಇತಿಹಾಸ

3 ನೇ ಶತಮಾನದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಉತ್ತರ-ಮಧ್ಯ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಕುಶಾನ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ಅವನತಿಯ ನಂತರ ನಾಗರು  ಅಧಿಕಾರಕ್ಕೆ ಬಂದರು. ಭರಶಿವ ರಾಜ ಭಾವ-ನಾಗನನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುವ ವಾಕಟಾಕ ಕ ಶಾಸನದಲ್ಲಿ ಭರಶಿವರು ಅಶ್ವಮೇಧ ಯಾಗವನ್ನು ಹತ್ತು ಬಾರಿ ಮಾಡಿದರು ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಅಶ್ವಮೇಧ ಯಾಗವನ್ನು ಭಾರತೀಯ ರಾಜರು ತಮ್ಮ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಶಾಹಿ ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವನ್ನು ಸಾಬೀತುಪಡಿಸಲು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಆದ್ದರಿಂದ, ನಾಗಾಗಳೊಂದಿಗೆ ಭರಶಿವರನ್ನು ಗುರುತಿಸುವುದು ಕುಶಾನ  ಆಡಳಿತಗಾರರನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದ ನಂತರ ನಾಗರು ಸಾರ್ವಭೌಮ ಸ್ಥಾನಮಾನವನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡಿದೆ ಎಂಬ ಊಹೆಗೆ ಕಾರಣವಾಗಿದೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಇದಕ್ಕೆ ಯಾವುದೇ ದೃಢವಾದ ಪುರಾವೆಗಳಿಲ್ಲ. ಯೌಧೇಯರು(ಯಾದವರು) ಮತ್ತು ಮಾಳವರು ಸೇರಿದಂತೆ ಹಲವಾರು ಸಮುದಾಯಗಳು ಈ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಗೆ ಬಂದವು, ಮತ್ತು ಈ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಕುಶಾನರ ಪತನವು  ಅವರಿಗೆ ಪರ್ಯಾಯವಾಗಿ  ತಳವೂರಲು ನೆರವಾಗಿತ್ತು ಎನ್ನಬಹುದು, ಈ ಅಧಿಕಾರಗಳ ಒಕ್ಕೂಟವು ಕುಶಾನ  ಆಡಳಿತಗಾರರನ್ನು ಸೋಲಿಸಿತು, ಅಥವಾ ಅವರು ಸ್ವತಂತ್ರವಾಗಿ, ಆದರೆ ಏಕಕಾಲದಲ್ಲಿ, ಕುಶಾನ ಪ್ರದೇಶಗಳ ಮೇಲೆ ಹಿಡಿತ ಸಾಧಿಸಿದರು

ಹಲವಾರು ನಾಗಾ ನಾಣ್ಯಗಳು ಎತ್ತು ೯ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿ ವೃಷಭ) ಚಿತ್ರವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ.  ವೃಷಾ ಎಂಬುದು ನಾಣ್ಯಗಳಿಂದ ತಿಳಿದಿರುವ ನಾಗ ರಾಜನ ಹೆಸರಾಗಿದೆ. ವೃಷಾ  ನಾಗಾ ರಾಜವಂಶದ ಸ್ಥಾಪಕ ಎಂದು ಹೆಚ್. ವಿ. ತ್ರಿವೇದಿ ಸಿದ್ಧಾಂತ ಮಂಡಿಸಿದ್ದಾರೆ.  ಭರಶಿವ ಕುಟುಂಬವು ತಮ್ಮ ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳ ಪರಾಕ್ರಮದಿಂದ ಅವರ ಪಟ್ಟಾಭಿಷೇಕಕ್ಕಾಗಿ ಗಂಗೆಯ ಪವಿತ್ರ ನೀರನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡಿದೆ ಎಂದುವಾಕಟಾಕ ಶಾಸನದಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗಿದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ, ನಾಗಾಗಳು (ಅಂದರೆ, ಭರಶಿವರು) ತರುವಾಯ ಉತ್ತರದ ಕಡೆಗೆ (ಗಂಗಾ ನದಿಯ ತಟಕ್ಕೆ)ವಲಸೆ ಬಂದು ಪದ್ಮಾವತಿಯಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಆಡಳಿತವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು ಎಂದು ಊಹಿಸಬಹುದು. ಅಲ್ಲಿಂದ ಅವರು ಕುಶಾನ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲಿ ಕಾಂತಿಪುರಿ ಮತ್ತು ಮಥುರಾ ವರೆಗೆ ಮುಂದುವರೆದರು.  ಭರಶಿವನ ಮಗಳಾದ ಭಾವ-ನಾಗ ವಾಕತಾಕ  ರಾಜ ಪ್ರವರಸೇನ I ನ ಪುತ್ರ ಗೌತಮಿಪುತ್ರನನ್ನೂ ಮದುವೆಯಾದಳು.  "ಈ ಘಟನೆಯು ವಕಾಟಕ ರಾಜವಂಶದ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿತ್ತು, ಅದು ಅವರ ರಾಜವಂಶದ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ನಾಗಾಗಳ ಸಂಯೋಜನೆಗೆ ಕಾರಣವಾಗಿದೆ. ಮತ್ತು ವಾಕಟಾಕರ ಎಲ್ಲಾ ಅಧಿಕೃತದಾಖಲೆಗಳಲಿ  ಪುನರಾವರ್ತನೆಯಾಯಿತು."

ವಾರಣಾಸಿಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಘಾಟ್ ದಶಾಶ್ವಮೇಧ ಘಾಟ್ ಕೂಡ ನಾಗರೊಂದಿಗೆ ಆಕರ್ಷಕ ಸಂಪರ್ಕವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. “ಈ ರಾಜಕೀಯ ವಿವಾಹದ ಮೊದಲು ರಾಜವಂಶ (ಭರಶಿವರರಾಜವಂಶ) ಅವರು ಗಂಗೆಯ ಮೇಲೆ ಹತ್ತು ಅಶ್ವಮೇಧ ಯಾಗಗಳನ್ನು ಮಾಡಿದ್ದ. ಗಂಗೆಯ ಪವಿತ್ರ ನೀರನ್ನು ಶಿವನ ಐಹಿಕ ನೆಲೆಯಾದ ವಾರಣಾಸಿಯಲ್ಲಿರುವ ದಶಾಶ್ವಮೇಧ ಘಾಟ್ ನಲ್ಲಿ ಈ ಯಾಗ ಮಾಡಿದ್ದ!! ಭಗೇಲ್ ಖಂಡ್ ನಿಂದ ಹಿರಟ ಭರಶಿವನು  ನಾವು ಈಗ ಪ್ರಾಚೀನ ಡೆಕ್ಕನ್ ರಸ್ತೆ ಎಂದು ಕರೆಯುವ  ರಸ್ತೆಯ ಮೂಲಕ ಗಂಗೆಯನ್ನು ವಿಂಧ್ಯವಾಸಿನಿ ದೇವತೆಯ ಪಟ್ಟಣದಲ್ಲಿ (ಮಿರ್ಜಾಪುರ,ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶ)ದಲ್ಲಿ ತಲುಪಿರಬೇಕು.

ಭರ ಶಿವ ಮತ್ತು ವಾಕಟಾಕರು  ಬಹುಪಾಲು ನೆರೆಹೊರೆಯವರಾಗಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಅವರಿಗೆ (ಭರ ಶಿವ)ಹೇಳಿದ ಹತ್ತು ಅಶ್ವಮೇಧಗಳನ್ನು ನಡೆಸಿದ್ದರೆ, ಅವರ ಅಸ್ತಿತ್ವವು ಪ್ರವರಸೇನ I ರ ಆಳ್ವಿಕೆಗಿಂತ ಕನಿಷ್ಠ ಒಂದು ಶತಮಾನದ ಹಿಂದೆಯೇ ಇರಬೇಕು ಎಂದು  ಜಯಸ್ವಾಲ್ ಹೇಳಿದ್ದಾರೆ.. ಅವರು ಭರ ಶಿವನ  ಉದಯವನ್ನು ಸುಮಾರು ಕ್ರಿ.ಶ. 150 ಎಂದಿದ್ದಾರೆ. ಭರ ಶಿವ ಧಾರ್ಮಿಕ ಆಚರಣೆಯ ಕಾರಣದಿಂದ ಮುಂದೆ ಅದೇ ಹೆಸರು ಅವನ ವಂಶಕ್ಕೆ ಸಹ ಮುಂದುವರಿದಿದೆ. ವಾಕಟಾಕರ ಶಾಸನವು  ಭರ ಶಿವರನ್ನು ಮತ್ತು ಈ ಅದ್ಭುತ ಪದಗಳಲ್ಲಿ ಅವುಗಳ ವಿಶಿಷ್ಟ ನಾಮಕರಣದ ಕಾರಣವನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ -“ಭವ ಶಿವರ (ರಾಜವಂಶದ) ರಾಜಮನೆತನವು ಶಿವನ ಸಂಕೇತದ ಭಾರವನ್ನು ತಮ್ಮ ಹೆಗಲ ಮೇಲೆ ಹೊತ್ತುಕೊಂಡಿದ್ದರಿಂದ ಶಿವನ ಮಹಾ ತೃಪ್ತಿಗೆ ಕಾರಣವಾಗಿದೆ - ಭರ ಶಿವರು ಪವಿತ್ರವಾದ ಗೆ ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವಕ್ಕೆ ಅಭಿಷೇಕಿಸಲ್ಪಟ್ಟರು ಅವರ ಶೌರ್ಯದಿಂದ ಪಡೆದ ಭಾಗೀರತಿಯ ನೀರು - ತಮ್ಮ ಹತ್ತು ಅಶ್ವಮೇಧಗಳನ್ನು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಿದರು,"

ಭೀಮ-ನಾಗ, ಅವರ ನಾಣ್ಯಗಳು ಮಹಾರಾಜ ಎಂಬ ಬಿರುದನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ, ಪದ್ಮಾವತಿಯಿಂದ ಆಳಿದ ರಾಜವಂಶದ ಮೊದಲ ರಾಜ ಆತನಿರಬಹುದು.

ವಿದಿಷಾದ ನಾಗಾ ರಾಜವಂಶ

ಕ್ರಿ.ಪೂ. ಮೊದಲ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ವಿದಿಷಾದಲ್ಲಿ ನಾಗಕುಲದ ರಾಜರು ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸಿದ್ದರೆಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದ್ದು ಇವರ ಬಗ್ಗೆ ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖವಿದೆ. ಆದರೆ ರಾಜವಂಶದ ಯಾವುದೇ ಶಾಸನಗಳು ಇದುವರೆಗೆ ಪತ್ತೆಯಾಗಿಲ್ಲ.  ಇತಿಹಾಸಕಾರ ಕೆ. ಪಿ. ಜಯಸ್ವಾಲ್ ಅವರು ಮಥುರಾದ ದತ್ತ ಆಡಳಿತಗಾರರು ಹೊರಡಿಸಿದ ಕೆಲವು ನಾಣ್ಯಗಳನ್ನು ಈ ರಾಜವಂಶದೊಂದಿಗೆ ಸಂಪರ್ಕಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಆದರೆ ನಂತರದ ಇತಿಹಾಸಕಾರರು ಅವರ ಸಿದ್ಧಾಂತವನ್ನು ತಳ್ಳಿ ಹಾಕಿದ್ದಾರೆ.

ಪುರಾಣಗಳ ಪ್ರಕಾರ, ಈ ಕೆಳಗಿನ ನಾಗ ರಾಜರು ವೈದಿಷನನ್ನು (ವಿದಿಷ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ) ಆಳಿದರು-

ಭೋಗಿ ಅಥವಾ ಭೋಗಿನ್ : ಭೋಗಿಯು ತನ್ನ ಶತ್ರುಗಳ ನಗರಗಳನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡನು ಮತ್ತು ಅವನ ಕುಟುಂಬವನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಿದ್ದನು.

ಸದಾಚಂದ್ರ ಅಥವಾ ಚಂದ್ರಾಂಶ: ಈತನನ್ನು ಎರಡನೇ ನಖವಂತ್ ಎಂದು ವಿವರಿಸಲಾಗಿದೆ (ಒಂದು ಸಿದ್ಧಾಂತದ ಪ್ರಕಾರ, ಈ ಪದವು "ನಖಾಪನ" ದ ಮಾರ್ಪಾಡಾಗಿದೆ.  ಕ್ಷತ್ರಪ ದೊರೆ ನಹಪಾನನನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ಊಹಿಸಬಹುದು.

ಧನ-ಧರ್ಮಅಥವಾ ಧನವರ್ಮ

ಭೂತಿ-ನಂದ:ಪುರಾಣಗಳು ನಾಗಾ ರಾಜರ ಆದಿಪುರುಷ ಶೇಷ ನನ್ನು ಭೋಗಿಯ ತಂದೆ ಎಂದು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುತ್ತವೆ. ಆದರೆ ಇತಿಹಾಸಕಾರರು ಶೇಷ ಒಬ್ಬ ಐತಿಹಾಸಿಕ ರಾಜ, ವಂಗರ ಈ ವಂಶದ ಐದನೇ ರಾಜ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ, ವಿದಿಷಾದ ಈ ರಾಜರನ್ನು ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸಿದ ನಂತರ, ಪುರಾಣಗಳು ರಾಜ ಶಿಶು-ನಂದಿ ಹಾಗೂ  ಅವನ ವಂಶಸ್ಥರನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುತ್ತವೆ, ಅವರು ಶುಂಗಾ ರಾಜವಂಶದ ಅವನತಿಯ ನಂತರ ಆಳಿದರುಒಂದು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನದ ಪ್ರಕಾರ, ಶಿಶುನಂದಿ ಮತ್ತು ಅವನ ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿಗಳಾದ ನಂದಿ-ಯಶಗಳು (ನಂದಿಯಾಸ್) ಮತ್ತು ಶಿಶುಕಾ (ಐಸುಕಾ), ವಿದಿಷಾದ ನಾಗ ರಾಜರೇ ಆಗಿದ್ದಾರೆ.

ನಾಗಕುಲ ಹಾಗೂ ಗುಪ್ತರ ಕಾಲ

ಸುಪ್ರಸಿದ್ಧ ಸಮುದ್ರಗುಪ್ತನ (ಕ್ರಿ.ಶ.335-375) ಹೊತ್ತಿಗೆ, ನಾಗರ ಆಳ್ವಿಕೆಯು ಮಥುರಾ ಮತ್ತು ಪದ್ಮಾವತಿ ಎಂಬ ಎರಡು ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಧಾನವಾಗಿತ್ತು  ಎಂದು ತೋರುತ್ತದೆ. ಹರಿಶೇನ ಸಂಯೋಜಿಸಿದ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಪ್ರಯಾಗ ಶಾಸನ ಅಥವಾ ಅಲಹಾಬಾದ್ ಕಂಬ ಶಾಸನ ಈ ಬಗ್ಗೆ ನಮಗೆ ಒಳನೋಟವನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ. ಆರ್ಯವರ್ತದ ಒಂಬತ್ತು ರಾಜರನ್ನು ಸಮುದ್ರಗುಪ್ತನು ಹೇಗೆ ಹಿಂಸಾತ್ಮಕವಾಗಿ ನಿರ್ನಾಮ ಮಾಡಿದನೆಂಬುದರ ಬಗ್ಗೆ ಶಾಸನವು ಹೇಳುತ್ತದೆ, ಬಹುಶಃ ಉತ್ತರ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಎರಡನೇ ಅಭಿಯಾನದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ. ಸೋಲಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ರಾಜರ ಹೆಸರುಗಳು ರುದ್ರದೇವ, ಮಟಿಲಾ, ನಾಗದತ್ತ, ಚಂದ್ರವರ್ಮ, ಗಣಪತಿನಾಗ, ನಾಗಸೇನ, ಅಚ್ಯುತ, ನಂದಿನ್ ಮತ್ತು ಬಾಲವರ್ಮ!!!

"ಪಟ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ನಾಲ್ಕು ನಾಗಾ ರಾಜರ ಹೆಸರುಗಳು ಇರುವುದರಿಂದ ನಾಗರಿಂದ ಗುಪ್ತರಿಗೆ ಗಂಭೀರ ಆಪತ್ತಿತ್ತು ಎನ್ನುವುದು ಖಚಿತವಾಗುತ್ತದೆ!!!ಆದರೆ "ನಿರ್ನಾಮ" ದ ಈ ಅಭಿಯಾನದ ಮೂಲಕ, ನಾಗಾ ರಾಜಕುಮಾರಿಯಾದ ಕುಬೇರನಾಗಾಳಿಂದ ನಾಗಾ ಕುಲದ, ರಾಜರ ಶಕ್ತಿ ಉಳಿದಿತ್ತು. ಈಕೆ ಸಮುದ್ರಗುಪ್ತನ ಮಗ ಮತ್ತು ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿ ಎರಡನೇ ಚಂದ್ರಗುಪ್ತನನ್ನು ವಿವಾಹವಾಗಿದ್ದಳು!!!

ಇಲ್ಲಿ ನಾವು ಗುಪ್ತರು, ಪದ್ಮಾವತಿಯ ನಾಗರು ಮತ್ತು ವಾಕತಾಕರೊಂದಿಗೆ ಮತ್ತು ಮಥುರಾದ ನಾಗಆ ರಾಜಮನೆತನದೊಂದಿಗೆ ಆಸಕ್ತಿದಾಯಕ ಸಂಪರ್ಕವನ್ನುಕಾಣುತ್ತೇವೆ. ನಾವು ಮೇಲೆ ಓದಿದ ವಾಕಟಾಕ ದೊರೆ ಪ್ರವರಸೇನನ ಪುತ್ರ ಗೌತಮಿಪುತ್ರನು ಪದ್ಮಾವತಿಯ ನಾಗ ರಾಜಕುಮಾರಿಯನ್ನು, ವಿವಾಹವಾಗಿದ್ದ. ಆಕೆ  ಭರ ಶಿವ ರಾಜ ಭವ ನಾಗನ ಮಗಳು . ಆ ನಂತರ ರುದ್ರಸೇನನು ವಾಕಟಾಕರ ಮುಂದಿನ ರಾಜನಾದ!!  ಮಥುರಾದಲ್ಲಿ ಸಮುದ್ರಗುಪ್ತನು ನಾಗಾ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ತೊಡೆದುಹಾಕಿದಾಗ, ನಾಗ ರಾಜಕುಮಾರಿ ಕುಬೇರನಾಗಾಳನ್ನು ಸಮುದ್ರಗುಪ್ತನ ಮಗ ಮತ್ತು ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿ  ಎರಡನೇ ಚಂದ್ರಗುಪ್ತ ವಿವಾಹವಾಗಿದ್ದು ಈ ದಂಪತಿಗೆ  ಪ್ರಭಾವತಿ ಗುಪ್ತಾ,  ಎಂಬ ಮಗಳು ಜನ್ಮಿಸಿದ್ದು ಈಕೆ ವಾಕಟಾಕರ ದೊರೆ ಎರಡನೇ ರುದ್ರಸೇನನನ್ನು ವಿವಾಹವಾದಳು!!!!

ಬಾಣಭಟ್ಟ  “ಹರ್ಷಚರಿತ” ದಲ್ಲಿ  ನಾಗಸೇನನ ಬಗ್ಗೆಯೂ ಮಾತನಾಡುತ್ತಾನೆ, ”ನಾಗ ವಂಶದಿಂದ ಹುಟ್ಟಿದ ನಾಗಸೇನನ ಸಾವು  ಪದ್ಮಾವತಿಯಲ್ಲಿ ಸಂಭವಿಸಿತು" ಎಂದಿದ್ದಾನೆ.

ನಾಗರ ಬಗ್ಗೆ ಇನ್ನೂ ಸಾಕಷ್ಟು ಅಸ್ಪಷ್ಟತೆಗಳಿದೆ. ಎಷ್ಟರಮಟ್ಟಿಗೆಂದರೆ, ಅವರು ಮಥುರಾ, ಪದ್ಮಾವತಿ, ಕಾಂತಿಪುರಿ ಮತ್ತು ವಿದಿಷಾಗಳಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದ ಒಂದು ಕುಟುಂಬವೇ ಅಥವಾ ಅವರು ನಾಗಾ ಉಪನಾಮವನ್ನು ಹಂಚಿಕೊಳ್ಳುವ ವಿಭಿನ್ನ ಕುಟುಂಬಗಳೇ ಎಂಬ ಬಗ್ಗೆ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿಯೂ ಒಮ್ಮತವಿಲ್ಲ. ಮುಂದಿನ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಇನ್ನಷ್ಟು ಸಂಶೋಧನೆಗಳು ಈ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ನಡೆದರೆ ಸಂದೇಹ ದೂರವಾಗುವ ಸಾಧ್ಯತೆ ಇದೆ ಎನ್ನಬಹುದು.

...ಮುಂದುವರಿಯುವುದು