ವೈಕುಂಠ ಏಕಾದಶಿ, ಉಪವಾಸ ಮತ್ತು ಧಾನ್ಯಗಳನ್ನು ತಿನ್ನದಿರಲು ಕಾರಣವೇನು?

ವೈಕುಂಠ ಏಕಾದಶಿಯು ವೈದಿಕ ಪಂಚಾಂಗದ ಪ್ರಕಾರ ಧನುರ್ಮಾಸದಲ್ಲಿ (ಸೂರ್ಯನು ಧನು ರಾಶಿಯಲ್ಲಿರುವಾಗ) ಸಂಭವಿಸುವ ಶುಕ್ಲ ಪಕ್ಷ ಏಕಾದಶಿಯಾಗಿದೆ.ಇದು ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ಕ್ಯಾಲೆಂಡರ್ನಲ್ಲಿ ಡಿಸೆಂಬರ್ ಮಧ್ಯ ಭಾಗದಿಂದ ಜನವರಿ ಮಧ್ಯ ಬಾಗದವರೆಗೆ ಇರುತ್ತದೆ. ಚಂದ್ರನ ತಿಂಗಳುಗಳ ಪೈಕಿ ಮಾರ್ಗಶೀರ ಶುಕ್ಲ ಪಕ್ಷ ಏಕಾದಸಿಯನ್ನು 'ಮೋಕ್ಷದಾ ಏಕಾದಸಿ' ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.ವೈಕುಂಠ ಏಕಾದಶಿಯ ಉಪವಾಸವು ಆ ವರ್ಷದ ಉಳಿದ 23 ಏಕಾದಶಿಗಳ ಉಪವಾಸಕ್ಕೆ ಸಮಾನವಾಗಿದೆ ಎಂದು ವಿಷ್ಣು ಪುರಾಣವು ಹೇಳುತ್ತದೆ.. 

ಪದ್ಮ ಪುರಾಣದಲ್ಲಿ ವೈಕುಂಠ ಏಕಾದಶಿಯ ಕಥೆ

ದೇವತೆಗಳಿಗೆ 'ಮುರನ್' ಎಂಬ ರಾಕ್ಷಸನ ದಬ್ಬಾಳಿಕೆಯನ್ನು ಸಹಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ, ಅವರು ಶಿವನ ಬಳಿಗೆ ಹೋದರು, ಶಿವನು ಅವರನ್ನು ವಿಷ್ಣುವಿನ ಬಳಿಗೆ ಕರೆದೊಯ್ದನು. ವಿಷ್ಣು ಮತ್ತು ರಾಕ್ಷಸನ ನಡುವೆ ಯುದ್ಧವು ನಡೆಯಿತು ಮತ್ತು ಮುರನ್ ನನ್ನು ಕೊಲ್ಲಲು ಹೊಸ ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರದ ಅಗತ್ಯವಿದೆ ಎಂದು ವಿಷ್ಣು ಅರಿತುಕೊಂಡನು. ವಿಶ್ರಾಂತಿ ಪಡೆಯಲು ಮತ್ತು ಹೊಸ ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಲು, ವಿಷ್ಣು ಬದರಿಕಾಶ್ರಮದ (ಬದರಿನಾಥ್) ಹೈಮಾವತಿ ದೇವಿಯ ಹೆಸರಿನ ಗುಹೆಗೆ ವಿಷ್ಣು ಆಗಮಿಸಿದರು.. ಮುರನ್ ಮಲಗಿದ್ದ ವಿಷ್ಣುವನ್ನು ಕೊಲ್ಲಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದಾಗ, ವಿಷ್ಣುವಿನಿಂದ ಹೊರಹೊಮ್ಮಿದ ಸ್ತ್ರೀ ಶಕ್ತಿಯು ತನ್ನ ನೋಟದಿಂದ ಮುರನ್ ನನ್ನ್ನು ಸುಟ್ಟು ಬೂದಿಯಾಗಿಸಿತು. ಪ್ರಸನ್ನನಾದ ವಿಷ್ಣು, ದೇವಿಯನ್ನು 'ಏಕಾದಶಿ' ಎಂದು ಕರೆದನು (ಆ ದಿನವೂ ವೈದಿಕ ಪಂಚಾಂಗದಲ್ಲಿ ಚಂದ್ರನ  11 ನೇ ದಿನವಾಗಿತ್ತು) ಮತ್ತು ವರವನ್ನು ಬೇಡಿಕೊಳ್ಳುವಂತೆ ಕೇಳಿದನು.  ಏಕಾದಶಿ, ಆ ದಿನದಂದು ಉಪವಾಸವನ್ನು ಆಚರಿಸುವ ಜನರು ತಮ್ಮ ಪಾಪಗಳಿಂದ ಮುಕ್ತರಾಗಬೇಕೆಂದು ವಿಷ್ಣುವನ್ನು ಬೇಡಿಕೊಂಡಳು. ಆ ದಿನ ಉಪವಾಸವನ್ನು ಆಚರಿಸಿ ಏಕಾದಶಿಯನ್ನು ಪೂಜಿಸುವ ಜನರು ವೈಕುಂಠವನ್ನು ಪಡೆಯುತ್ತಾರೆ ಎಂದು ವಿಷ್ಣು ಘೋಷಿಸಿದರು. ಆ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ, ಮೊದಲ ಏಕಾದಶಿ, ಅದು ಧನುರ್ಮಾಸ ಶುಕ್ಲ ಪಕ್ಷ ಏಕಾದಶಿ ಆಗಿತ್ತು. 

ಭಗವಾನ್ ವಿಷ್ಣುವು ತನ್ನ ವಿರುದ್ಧ ಇಬ್ಬರು ರಾಕ್ಷಸರು ಹೋರಾಟ ನಡೆಸುತ್ತಾರೆ ಎನ್ನುವುದು ತಿಳಿದೂ  ವೈಕುಂಠದ (ತನ್ನ ವಾಸಸ್ಥಾನ) ದ್ವಾರವನ್ನು ತೆರೆದನು ಎಂದು ವಿಷ್ಣು ಪುರಾಣವು ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಯಾರು ತಮ್ಮ ಕಥೆಯನ್ನು ಕೇಳುತ್ತಾರೋ ಮತ್ತು ವೈಕುಂಠ ದ್ವಾರ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಮನೆಯ ಬಾಗಿಲಿನಿಂದ ಹೊರಬರುವುದನ್ನು ನೋಡುತ್ತಾರೋ ಅವರು ವೈಕುಂಠವನ್ನು ಸಹ ತಲುಪುತ್ತಾರೆ ಎಂಬ ವರವನ್ನೂ ಏಕಾದಶಿಗೆ ವಿಷ್ಣು ಕರುಣಿಸಿದನು. . ಈ ದಿನದಂದು ವಿಷ್ಣು ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಭಕ್ತರಿಗೆ ವೈಕುಂಠ ದ್ವಾರದ ರೀತಿಯ ಬಾಗಿಲಿನ ರಚನೆಯನ್ನು ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ.

ರಾಕ್ಷಸ ಮುರನ್ ಜನರಲ್ಲಿರುವ ರಾಜಸಿಕ ಮತ್ತು ತಾಮಸಿಕ ಗುಣಗಳನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ, ಇದು ಕಾಮ, ಭಾವೋದ್ರೇಕ, ಜಡತ್ವ, ದುರಹಂಕಾರ ಇತ್ಯಾದಿಗಳಿಗೆ ಕಾರಣವಾಗಿದೆ. ಈ ಪ್ರವೃತ್ತಿಗಳನ್ನು ಜಯಿಸಿದಾಗ, ಮೋಕ್ಷವನ್ನು, ಸ್ವಯಂ ವಿಮೋಚನೆ ಅಥವಾ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರವನ್ನು ಪಡೆಯಲು ಅನಿವಾರ್ಯವಾದ ಮನಸ್ಸಿನ ಶುದ್ಧತೆ, ಸತ್ವವನ್ನು ಪಡೆಯುತ್ತಾನೆ. ಆತ್ಮವನ್ನು ಶುದ್ಧ ಪ್ರಜ್ಞೆ ಎಂದು ಅರಿತುಕೊಳ್ಳಲು, ಮನಸ್ಸಿನ ಶುದ್ಧತೆಯ ಅಗತ್ಯವಿದೆ. ಕೆಲವು ಆಹಾರಗಳ ಸೇವನೆಯಿಂದ ಉಂಟಾಗಬಹುದಾದ ಪ್ರವೃತ್ತಿಗಳನ್ನು ದೂರವಿಡಲು ಉಪವಾಸವು ಸಹಾಯ ಮಾಡುತ್ತದೆ. ರಾತ್ರಿಯಲ್ಲಿ ಎಚ್ಚರವಾಗಿರುವುದು (ಜಾಗರಣೆ) ಅರಿವಿನ ಸಂಕೇತವಾಗಿದೆ, ಅಥವಾ ಮನಸ್ಸಿನ ವಿಷಯಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಜಾಗರೂಕರಾಗಿರುವುದು. ಮನಸ್ಸನ್ನು ನೋಡಿದಾಗ ಅದು ನಿಶ್ಚಲವಾಗುತ್ತದೆ. ನಿಶ್ಚಲತೆಯಲ್ಲಿ ನೆಲೆಗೊಳ್ಳುವುದು ಎಂದರೆ ಮನಸ್ಸನ್ನು ತನ್ನೊಂದಿಗೆ ವಿಲೀನಗೊಳಿಸುವ ಮೂಲಕ ಪಡೆದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಅಥವಾ ಶಾಂತಿಯನ್ನು ಸಾಧಿಸುವುದು. ಇದು ಶ್ರಮದಾಯಕ ಉಪವಾಸ ಮತ್ತು ಜಾಗರಣೆಯ ನಂತರ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಕಡೆಗೆ ಮನಸ್ಸು ಸ್ವಯಂಚಾಲಿತವಾಗಿ ಲೀನವಾಗುವ ಸಂಕೇತವಾಗಿದೆ.

ಮುರನ್ ನೆಲೆಸಿರುವ  ಕಾರಣ ಅಕ್ಕಿ ಅಥವಾ ಇತರ ಯಾವುದೇ ಧಾನ್ಯವನ್ನು ನಿಷೇಧಿಸಲಾಗಿದೆ ಎಂಬ ನಂಬಿಕೆ ಇದೆ. ಸಾಂಕೇತಿಕವಾಗಿ, ಅಕ್ಕಿಯನ್ನು ತಿನ್ನುವುದರಿಂದ ಹೊಟ್ಟೆ ಭಾರವಾಗುತ್ತದೆ. ಇದರಿಂದ ಜಾಗರೂಕತೆಗೆ ಅಡ್ಡಿಯಾಗುತ್ತದೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಮನರಂಜನೆಯ ನಕಾರಾತ್ಮಕ ಪ್ರವೃತ್ತಿಗಳು ಅರಿವು ಅಥವಾ ಪ್ರಜ್ಞೆಯ ಕಡೆಗೆ ಪಯಣಿಸಲು  ಅಡ್ಡಿಯಾಗಬಹುದು. ಈ ಶುಭ ದಿನದಂದು ಆಚರಣೆಗಳ ಮಹತ್ವವನ್ನು ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳದಿದ್ದರೂ ಸಹ ಅವುಗಳನ್ನು ಪಾಲಿಸುವುದು ಪ್ರಯೋಜನಕಾರಿಯಾಗಿದೆ. ಮಹಾಭಾರತದಲ್ಲಿ, ಭಗವದ್ಗೀತೆಯಲ್ಲಿ, ಕುರುಕ್ಷೇತ್ರ ಯುದ್ಧದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಕೃಷ್ಣ ಮತ್ತು ಅರ್ಜುನರ ನಡುವಿನ ಸಂಭಾಷಣೆಯೂ ಇದೇ ದಿನದಂದು ನಡೆಯಿತು.

ಏಕಾದಶಿಯ ಉಪವಾಸವು ನಮ್ಮ ಜೀರ್ಣಾಂಗ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಸ್ವಚ್ಛಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ ಎಂದು ಆಯುರ್ವೇದ ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ.

ಏಕಾದಶಿ ತಿಥಿ ಚಂದ್ರನ ಪ್ರತಿ ಚಕ್ರದ 11 ನೇ ದಿನದಂದು ಸಂಭವಿಸುತ್ತದೆ, ಅದು ಭೂಮಿ ಅಥವಾ ಸೂರ್ಯನೊಂದಿಗೆ ತ್ರಿಗುಣವನ್ನು ರೂಪಿಸುತ್ತದೆ. ಈ ದಿನದಿಂದ ನಮ್ಮ ದೇಹ ಮತ್ತು ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿನ ದ್ರವಗಳ ಮೇಲೆ ಚಂದ್ರನ ಪ್ರಭಾವವು ಹೆಚ್ಚಾಗಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸುತ್ತದೆ. ಎಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ ಪ್ರಮುಖ ಅಂಗಗಳಾದ ಮೆದುಳು, ಜೀರ್ಣಾಂಗ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯು ಸರಿಯಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತದೆಯೋ ಅಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ ನಮ್ಮ ದೇಹಕ್ಕೆ ಯಾವುದೇ ರೋಗ ಬರುವುದಿಲ್ಲ. ಎಲ್ಲಾ ರೋಗಗಳು ಅಜೀರ್ಣದಿಂದ ಪ್ರಾರಂಭವಾಗುತ್ತವೆ. ಆದರೆ ಈ 11ನೇ ದಿನದಿಂದ ನಮ್ಮ ದೇಹವು ಚಂದ್ರನ ಆಯಸ್ಕಾಂತೀಯ ಸೆಳೆತಕ್ಕೆ ಸಿಲುಕುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ನಮ್ಮ ಜೀರ್ಣಾಂಗ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯು ನಮ್ಮ ಆಹಾರವನ್ನು ಜೀರ್ಣಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಅಗತ್ಯವಾದ ದ್ರವಗಳನ್ನು ಸ್ರವಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ಈ 11ನೇ ದಿನದಿಂದ ಅಮಾವಾಸ್ಯೆ ಅಥವಾ ಹುಣ್ಣಿಮೆಯ ನಂತರದ 5ನೇ ದಿನದವರೆಗೆ, ನಮ್ಮ ಮೇಲೆ ಚಂದ್ರನ ಗರಿಷ್ಠ ಪ್ರಭಾವ ಇರುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ನಮ್ಮ ಜೀರ್ಣಾಂಗ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಅಸಮತೋಲನಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ.ಇದು ಮೆದುಳಿನ ಕಾರ್ಯಚಟುವಟಿಕೆ ಕುಸಿಯುವಂತೆ ಮಾಡುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಸ್ಮರಣೆ ಚಿಂತನೆ ಮತ್ತು ನಿರ್ಧಾರ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವಲ್ಲಿ ದೌರ್ಬಲ್ಯವನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡುತ್ತದೆ.

ಏಕಾದಶಿ ದಿನದಂದು ಉಪವಾಸ ಮಾಡುವುದು ಹೇಗೆ?

ಏಕಾದಶಿಗೆ ಮುಂಚಿನ ದಿನ (ಅಂದರೆ ದಶಮಿ) ನಾವು ಮಧ್ಯಾಹ್ನದ ಊಟವನ್ನು ಮಾತ್ರ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಬೇಕು ಮತ್ತು ರಾತ್ರಿಯ ಊಟವನ್ನು ಬಿಟ್ಟುಬಿಡಬೇಕು. ಆ ರಾತ್ರಿಯಲ್ಲಿ ಹಣ್ಣುಗಳು (ಬೀಜಗಳಿಲ್ಲದ) ಮತ್ತು ಹಾಲು ಮಾತ್ರ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಬಹುದು. ನಾವು ಸಂಪೂರ್ಣ ಉಪವಾಸವನ್ನು ಕಾಪಾಡಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು ಮತ್ತು ವಿಷ್ಣುವಿನ ಪ್ರಾರ್ಥನೆ ಮತ್ತು ಧ್ಯಾನದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಬೇಕು. ಅಕ್ಕಿ ಮತ್ತು ಇತರ ಧಾನ್ಯಗಳಾದ ಗೋಧಿ, ತರಕಾರಿಗಳು ಮತ್ತು ಹಣ್ಣುಗಳೊಂದಿಗೆ ಬೇಯಿಸಿದ ಯಾವುದನ್ನಾದರೂ ಬೀಜಗಳೊಂದಿಗೆ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವುದನ್ನು ಕಟ್ಟುನಿಟ್ಟಾಗಿ ನಿಷೇಧಿಸಲಾಗಿದೆ. ಆ ರಾತ್ರಿ, ನಾವು ಇಡೀ ರಾತ್ರಿ ಎಚ್ಚರವಾಗಿರಬೇಕು ಮತ್ತು ವಿಷ್ಣುವಿನ ದೇವಾಲಯಕ್ಕೆ ಭೇಟಿ ನೀಡಬೇಕು, ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಮುಂಜಾನೆಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ. ವರ್ಷದ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ, ಏಕಾದಶಿ ಉಪವಾಸವನ್ನು ಒಮ್ಮೆಯಾದರೂ ಮುರಿಯುವವರು, ವಾರ್ಷಿಕ ಭೀಮ ನಿರ್ಜಲ ಏಕಾದಸಿಯನ್ನು ಆಚರಿಸಬೇಕು [ಇದು ಹಿಂದೂ ತಿಂಗಳಾದ ಜ್ಯೇಷ್ಠದ (ಸುಮಾರು ಜೂನ್) ಶುಕ್ಲ ಪಕ್ಷ  ಚಂದ್ರನ 11 ನೇ ದಿನದಂದು ಸಂಭವಿಸುತ್ತದೆ] ನಿರ್ಜಲ ಏಕಾದಶಿ ಕುಡಿಯುವ ನೀರು ಅಥವಾ ಇತರ ಯಾವುದೇ ದ್ರವದಿಲ್ಲದೆ 24 ಗಂಟೆಗಳ ಉಪವಾಸವನ್ನು ಮಾಡಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ.  ಅಲ್ಲದೆ, ಟೊಮೆಟೊ, ಹೂಕೋಸು, ಬದನೆಕಾಯಿ ಮತ್ತು ಎಲೆಗಳುಳ್ಳ ತರಕಾರಿಗಳಂತಹ ಕೆಲವು ತರಕಾರಿಗಳನ್ನು ಏಕಾದಶಿಯಂದು ಬಿಡಬೇಕು. ಮಸಾಲೆಗಳು, ಲವಣಗಳನ್ನು ಸಹ ತಪ್ಪಿಸಬೇಕು. ಮಜ್ಜಿಗೆ, ಮೊಸರು , ಕಾಫಿ ಮತ್ತು ಚಹಾವನ್ನು ಸಹ ನಿಷೇಧಿಸಲಾಗಿದೆ.

ಇತರ ಧರ್ಮಗಳಲ್ಲಿ ಉಪವಾಸದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಅಕ್ಕಿ ಮತ್ತು ಧಾನ್ಯಗಳ ನಿಷೇಧ 

ಅಬ್ರಹಾಮಿಕ್ ಧರ್ಮಗಳು ಕೆಲವು ಉಪವಾಸಗಳ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಅಕ್ಕಿ, ಗೋಧಿ ಇತ್ಯಾದಿ ಧಾನ್ಯಗಳನ್ನು ದೂರವಿಡುವ ಈ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡಿವೆ. ಆಡಮ್, ಈವ್ ಮತ್ತು ಅವರ ಹೆಣ್ಣುಮಕ್ಕಳನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುವ ಕಥೆಗಳಿವೆ, ಅಕ್ಕಿ ಮತ್ತು ಧಾನ್ಯಗಳು ಹೇಗೆ ಸಿನ್ ಅನ್ನು ಸಾಗಿಸುತ್ತವೆ, ಅದನ್ನು ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಸೇವಿಸುವುದರಿಂದ ಮಾನವ ಜೀರ್ಣಕ್ರಿಯೆಯ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಹೇಗೆ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದೆ ಇತ್ಯಾದಿ ವಿವರವಿದೆ. 

.