ವಾಸುದೇವ-ಕೃಷ್ಣ - ಒಂದು ಐತಿಹಾಸಿಕ ದೃಷ್ಟಿಕೋನ

ಸಿಂಧೂ-ಸರಸ್ವತಿ ನಾಗರಿಕತೆಯ ಆರಂಭಿಕ ಹಂತಕ್ಕೂ ಕೃಷ್ಣನಿಗೂ ಇರುವ ಸಂಬಂಧ ತಿಳಿಯುವ ಮುನ್ನ ಇನ್ನಷ್ಟು ವಿವರ ನೋಡುವ

ವಾಸುದೇವ-ಕೃಷ್ಣನ ಐತಿಹಾಸಿಕತೆ ಮತ್ತಷ್ಟು ಅಂಶಗಳು.

ಕೃಷ್ಣನ ಕುಲವಾದ  ಯಾದವರಲ್ಲಿ ಭೋಜ, ವೃಷ್ಣಿ ಮೊದಲಾದ ಗುಂಪುಗಳುಂಟು. ಕಂಸ ಅದರಲ್ಲಿ ಭೋಜ ಕುಲದವ. ಆತ ತನ್ನ ತಂಗಿಯಾದ ದೇವಕಿಯನ್ನು ವೃಷ್ಣಿ ಕುಲದ ವಸುದೇವನಿಗೆ ಕೊಟ್ಟು ಮದುವೆ ಮಾಡಿದ್ದನೆನ್ನಲಾಗುತ್ತದೆ. ವೃಷ್ಣಿ ಬುಡಕಟ್ಟಿನವರು ವಾಸುದೇವ ಎಂಬ  "ವೀರ" ನನ್ನು ದೇವರೆಂದು ಪೂಜಿಸುತ್ತಿದ್ದರು.  ಆದರೆ ಮುಂದೊಂದು ಕಾಲಘಟ್ಟದಲ್ಲಿ ವೃಷ್ಣಿಗಳ ಬುಡಕಟ್ಟು ಯಾದವರ ಬುಡಕಟ್ಟಿನೊಂದಿಗೆ ಬೆರೆತು ಒಂದಾಯಿತು. ಆಗ ವೃಷ್ಣಿಗಳ "ವೀರ" ದೇವರಾದ ವಾಸುದೇವನನ್ನು ಕೃಷ್ಣ ಎಂದು ಹೆಸರಿಸಲಾಯಿತು ಮುಂದೆ ವಾಸುದೇವ ಮತ್ತು ಕೃಷ್ಣರು ಒಂದೇ ಎಂದು ಗುರ್ತಿಸಲಾಗಿದೆ.ಈ ಅಂಶ ಮಹಾಭಾರತದಲ್ಲಿ ಕಾಣಸಿಗುತ್ತದೆ. ಅಲ್ಲದೆ ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ಮಹಾಬಾರತ ಹಾಗೂ ಭಗವದ್ಗೀತೆಯಲ್ಲಿ ವಿಷ್ಣುವಿನೊಂದಿಗೆ ಗುರುತಿಸಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸುತ್ತದೆ. ಮುಂದೆ ] ಕ್ರಿ.ಶ 4 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ, ಮತ್ತೊಂದು ಸಂಪ್ರದಾಯ, ದನಗಳನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವ ಗೋಪಾಲ-ಕೃಷ್ಣನ ಆರಾಧನೆಯನ್ನು ಸಹ ಕೃಷ್ಣ ಸಂಪ್ರದಾಯದಲ್ಲಿ ಲೀನಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು

ಕ್ರಿ.ಪೂ 190-180ರ ಸುಮಾರಿಗೆ ಬ್ಯಾಕ್ಟೀರಿಯಾದ ಅಗಾಥೋಕಲ್ಸ್‌ನ ನಾಣ್ಯದ ಮೇಲೆ ವಾಸುದೇವನ ಚಿತ್ರ-ಇದು ಕೃಷ್ಣನಾಗಿ ಬದಲಾಗುವುದಕ್ಕೂ ಮುನ್ನಿನ ವೃಷ್ಣಿ ಕುಲದ ಅಧಿದೇವತೆ ವೀರ ವಾಸುದೇವನ ನಿಸ್ಸಂದಿಗ್ಧ ಚಿತ್ರ

ಕೃಷ್ಣನ ಉಪಾಖ್ಯಾನ ಬರುವುದಕ್ಕೆ ಮುನ್ನ ಮಥುರಾ ಹಾಗೂ ಸುತ್ತಮುತ್ತಲು ವಾಸವಿದ್ದ ವೃಷ್ಣಿ ಸಮುದಾಯದ ಜನರ ವೀರ ದೇವತೆ ವಾಸುದೇವನಾಗಿದ್ದ. ಈತ ಮಥುರಾ ಪ್ರದೇಶದ ಪ್ರಾಚೀನ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಆಡಳಿತಗಾರರಾಗಿರಬಹುದು. ಭಾರತದ ವೈದಿಕ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಅಧಿಕಾರದ ಅವನತಿಯ ನಂತರ ಈ ವಾಸುದೇವನ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಜನ್ಮತಾಳಿತ್ತು.  ಕ್ರಿ.ಪೂ 8 ರಿಂದ 6 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಇದು ಪ್ರಚಲಿತದಲ್ಲಿತ್ತು. ವಾಸುದೇವ ಭಾರತದ ದೇವತಾರಾಧನೆಯ  ಆರಂಭಿಕ ರೂಪಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ, ಮತ್ತು ಇದನ್ನು ಕ್ರಿ.ಪೂ 4 ನೇ ಶತಮಾನದ ದಾಖಲೆಗಳಿಂದ ದೃಢೀಕರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ವಾಸುದೇವ ಎಂಬ ವ್ಯಕ್ತಿಯನ್ನು ದೇವತೆ ಎಂದು ಭಾವಿಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಪಾಣಿನಿ ಅರ್ಜುನ ಹಾಗೂ ವಾಸುದೇವನ ಬಗೆಗೆ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿದ್ದಾನೆ.

ಕ್ರಿ.ಪೂ 190-180ರ ಸುಮಾರಿಗೆ ಬ್ಯಾಕ್ಟೀರಿಯಾದ ಅಗಾಥೋಕಲ್ಸ್‌ನ ನಾಣ್ಯ-ಒಂದು ಬದಿಯಲ್ಲಿ ಸಂಕರ್ಷಣ ಹಾಗೂ ಇನ್ನೊಂದು ಬದುಯಲ್ಲಿವಾಸುದೇವ

ಗ್ರೀಕ್ ರಾಯಭಾರಿ  ಹೆಲಿಯೊಡೋರಸ್ ಅಗತೋಕ್ಲಿಸ್ ಆಫ್ ಬ್ಯಾಕ್ಟೀರಿಯಾದ (ಕ್ರಿ.ಪೂ. 190-180) ದಲ್ಲಿಯೂ ವಾಸುದೇವನ ಉಲ್ಲೇಖವಿದೆ. ವಾಸುದೇವನ ಆರಾಧನೆಯು ಪ್ರಮುಖ ವ್ಯಕ್ತಿಗತ ಸ್ವತಂತ್ರ ಆರಾಧನಾ ಪದ್ಧತಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ, ಜೊತೆಗೆ ನಾರಾಯಣ, ಲಕ್ಶ್ಮಿ ಆರಾಧನೆಗಳು ಸೇರಿವೆ, ಅದು ನಂತರ ವಿಷ್ಣುವಾದವನ್ನು ರೂಪಿಸಿತು. 

ಕ್ರಿ.ಪೂ 1 ನೇ ಶತಮಾನದ ಘೋಸುಂಡಿ ಶಾಸನದಲ್ಲಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಿ ಲಿಪಿಯಲ್ಲಿ ವಾಸುದೇವ (𑀯𑀸𑀲𑀼𑀤𑁂𑀯𑀸) ಎಂಬ ಹೆಸರು.

ವಾಸುದೇವನ ಆರಾಧನೆಯನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದ ಕೆಲ ತಲೆಮಾರಿನ ನಂತರ, ವೃಷ್ಣಿಗಳ ಬುಡಕಟ್ಟು ಯಾದವ ಜನಾಂಗದೊಡನೆ ಬೆರೆಯಿತು, ಅವರು ತಮ್ಮದೇ ಆದ ವೀರ-ದೇವರನ್ನು ಕೃಷ್ಣ ಎಂದು ಕರೆದರು.ಮಹಾಭಾರತದಲ್ಲಿ ದ್ವಾರಕೆ ಯಾದವರ ಮುಖ್ಯ ಸ್ಥಳ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ, ವಾಸುದೇವ-ಕೃಷ್ಣನ ಒಂದುಗೂಡಿಸುವುದು  ಕೃಷ್ಣ ಧರ್ಮದ ಆರಂಭಿಕ ಇತಿಹಾಸದ ಮಹತ್ವದ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಯಿತು, ಮುಂದೆ ವಿಷ್ಣುವಿನ 8 ನೇ ಅವತಾರವಾದ ಕೃಷ್ಣನ ಸಂಯೋಜಿತ ಆರಾಧನೆಯ ಪ್ರಮುಖ ಅಂಶವಾಯಿತು

ಈ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯು ಕ್ರಿ.ಪೂ 4 ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದ ವಾಸುದೇವ ಸ್ವತಂತ್ರ ದೇವತೆಯಾಗಿದ್ದಾಗ ಪ್ರಾರಂಭವಾಗಿ , ಕ್ರಿ.ಶ 4 ನೇ ಶತಮಾನದವರೆಗೆ ನಡೆದು ವಿಷ್ಣು ಸಮಗ್ರ ವೈಷ್ಣವ ಆರಾಧನೆಯ ಕೇಂದ್ರ ದೇವತೆಯಾಗಿ ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆ ಪಡೆಯಿತು.

ಮಥುರಾ ಪ್ರದೇಶದ ವೃಷ್ಣ ಕುಲದ ರಾಜ. ವಾಸುದೇವ, ಐತಿಹಾಸಿಕವಾಗಿ ವೃಷ್ಣಿ ಅಥವಾ ಸತ್ವತ ಬುಡಕಟ್ಟಿನ ಭಾಗವೆಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ, ಮತ್ತು ಅವರ ಪ್ರಕಾರ ಅವರ ಅನುಯಾಯಿಗಳು ತಮ್ಮನ್ನು ಭಾಗವತರು ಎಂದು ಕರೆದುಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಧರ್ಮವು ಕ್ರಿ.ಪೂ 4 ನೇ ಶತಮಾನ ಮತ್ತು ಕ್ರಿ.ಪೂ 2 ನೇ ಶತಮಾನದ ನಡುವೆ (ಪತಂಜಲಿಯ ಸಮಯ) ರೂಪುಗೊಂಡಿತು, ಮೆಗಾಸ್ಟೆನೀಸ್ ಮತ್ತು ಕೌಟಿಲ್ಯದ ಅರ್ಥಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ, ವಾಸುದೇವನನ್ನು ಸರ್ವೋಚ್ಚ ದೇವತೆಯಾಗಿ ಪ್ರಬಲ ಏಕದೇವತಾವಾದಿ ಸ್ವರೂಪದಲ್ಲಿ ಪೂಜಿಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತೆಂದು ಸರ್ವೋಚ್ಚ ಜೀವಿ ಪರಿಪೂರ್ಣ, ಶಾಶ್ವತ ಮತ್ತು ಅನುಗ್ರಹದಿಂದ ತುಂಬಿದ ವ್ಯಕ್ತಿ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ಅಲ್ಲದೆ ವಾಸುದೇವನ ಭಕ್ತರನ್ನು ವಾಸುದೇವಕ ಎಂದು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸಲಾಗಿದೆ. 

ಶಿಲಾಶಾಸನವಾಗಿ, ಅಗುದೋಕಲ್ಸ್ ಆಫ್ ಬ್ಯಾಕ್ಟೀರಿಯಾದ (ಕ್ರಿ.ಪೂ. 190-180) ನಾಣ್ಯಗಳ ಮೇಲೆ ಮತ್ತು ಹೆಲಿಯೊಡೋರಸ್ ಸ್ತಂಭದ ಶಾಸನದ ಮೇಲೆ ಭಕ್ತಿಪೂರ್ವಕವಾದ ವಾಸುದೇವನ ದೈವಿಕ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ದೃಢಪಡಿಸುವ ಅಂಶವೂ ಕಂಡುಬಂದಿದೆ.ನಂತರ, ನಾರಾಯಣ (ವಿಷ್ಣು) ಅವರೊಂದಿಗಿನ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಕ್ರಿ.ಪೂ 1 ನೇ ಶತಮಾನದ ಹಾಥಿಬಂಧ ಘೋಸುಂಡಿ ಶಾಸನಗಳು ದೃಢಪಡಿಸಿದೆ, "ಕ್ರಿಶ್ಚಿಯನ್ ಯುಗದ ಆರಂಭದ ವೇಳೆಗೆ, ವಾಸುದೇವ, ವಿಷ್ಣು ಮತ್ತು ನಾರಾಯಣರ ಆರಾಧನೆಯನ್ನು ಒಟ್ಟುಗೂಡಿಸಲಾಯಿತು" ಎಂದು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಭಾವಿಸಲಾಗಿದೆ ಕ್ರಿ.ಶ 2 ನೇ ಶತಮಾನದ ಹೊತ್ತಿಗೆ, "ಅವತಾರ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯು ಶೈಶವಾವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿತ್ತು", ಮತ್ತುಕುಶಾನರ ಅವಧಿಯ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಮಥುರಾ ಸೀಮೆಯಲ್ಲಿ  ವಸುದೇವ ಮತ್ತು ಸಾಂಬ ಸೇರಿದಂತೆ  ಕೃಷ್ಣ ವೀರರನ್ನು ಒಳಗೊಂಡ ವಿಷ್ಣುವಿನ (ಚತುರ್-ವೈಹ)  ನಾಲ್ಕು ಅವತಾರಗಳ  ಚಿತ್ರಣವು ಕಲೆಯಲ್ಲಿ ಗೋಚರಿಸಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸುತ್ತದೆ.

ಹರಿವಂಶವು ಕೃಷ್ಣ ವಾಸುದೇವ, ಸಂಕರ್ಷಣ, ಪ್ರದ್ಯುಮ್ನ ಮತ್ತು ಅನಿರುದ್ಧರ ನಡುವಿನ ಸಂಕೀರ್ಣ ಸಂಬಂಧಗಳನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ, ಅದು ನಂತರ ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಚತುಷ್ಕೋನ ವಿಸ್ತರಣೆ ಅಥವಾ ಚತುರ್ ವ್ಯೂಹದ ವೈಷ್ಣವ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ರೂಪಿಸುತ್ತದೆ

"ವಾಸುದೇವ" ಎಪಿಗ್ರಾಫಿಕಲ್ ದಾಖಲೆಯಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಪಿನಿಯ ಬರಹಗಳಂತಹ ಆರಂಭಿಕ ಸಾಹಿತ್ಯಿಕ ಮೂಲಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡ ಮೊದಲ ಹೆಸರು ಆದರೆ ಯಾವ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ನಿಖರವಾಗಿ ವಾಸುದೇವ "ಕೃಷ್ಣ" ದೊಂದಿಗೆ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿದ್ದನೆಂದು ತಿಳಿದಿಲ್ಲ ] 3 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಪೂರ್ಣಗೊಂಡ ಮಹಾಭಾರತ ಮತ್ತು ಹರಿವಂಶದೊಂದಿಗೆ "ವಾಸುದೇವ" ಮತ್ತು "ಕೃಷ್ಣ" ಎಂಬ ಹೆಸರುಗಳ ನಡುವಿನ ಸಂಬಂಧವು ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸುತ್ತದೆ, ಅಲ್ಲಿ "ವಾಸುದೇವ" ಕೃಷ್ಣನ ಪೋಷಕನಾಗಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾನೆ, ಈ ಬರಹಗಳಲ್ಲಿ ಅವನ ತಂದೆಯನ್ನು ವಸುದೇವ(ವಾಸುದೇವ) ಅನಘದುಂದುಭಿ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ "ವಾಸುದೇವ-ಕೃಷ್ಣ" ಎಂದರೆ "ವಸುದೇವನ ಮಗ  ಕೃಷ್ಣ", "ವಾಸುದೇವ" ದೀರ್ಘ ರೂಪದಲ್ಲಿ "ವಾಸುದೇವ" ಎಂಬ ಸಣ್ಣ ರೂಪದ ವಧು-ವ್ಯುತ್ಪನ್ನವಾಗಿದೆ, ಇದು ವಾಸುದೇವ ಅನಘದುಂದುಭಿಯಾಗಿ ಮಾರ್ಪಟ್ಟಿದೆ.

ಇತರ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳೊಂದಿಗೆ ಸಮ್ಮಿಳನ

ವಾಸುದೇವ-ಕೃಷ್ಣನ ಸಂಪ್ರದಾಯವನ್ನು ಗೋಪಾಲ-ಕೃಷ್ಣನಂತಹ ಇತರ ಪ್ರಾಚೀನ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳಿಂದ ಪ್ರತ್ಯೇಕವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ, ಇದರೊಂದಿಗೆ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಬೆಳವಣಿಗೆಯ ನಂತರದ ಹಂತದಲ್ಲಿ ಇದನ್ನು ಸಂಯೋಜಿಸಲಾಯಿತು. ಕೆಲವು ವಿದ್ವಾಂಸರು ಇದನ್ನು ಭಾಗವತವಾದದೊಂದಿಗೆ ಸಮೀಕರಿಸುತ್ತಾರೆ.  ಕೃಷ್ಣ ವಾಸುದೇವನ ಆರಾಧನೆಯು ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಭಾಗವತಿಸಂ, ಗೋಪಾಲ-ಕೃಷ್ಣನ ಆರಾಧನೆ ಅಥವಾ ಬಾಲಕೃಷ್ಣನ ಆರಾಧನೆಯಂತಹ ವಿವಿಧ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳೊಂದಿಗೆ ವಿಲೀನಗೊಂಡು ಕೃಷ್ಣನ ಏಕದೇವತಾವಾದಿ ಧರ್ಮದ ಪ್ರಸ್ತುತ ಸಂಪ್ರದಾಯದ ಆಧಾರವಾಗಿದೆ:

"ಇಂದಿನ ಕೃಷ್ಣ ಆರಾಧನೆಯು ವಿವಿಧ ಅಂಶಗಳ ಒಂದು ಮಿಶ್ರಣವಾಗಿದೆ. ಐತಿಹಾಸಿಕ ಸಾಕ್ಷ್ಯಗಳ ಪ್ರಕಾರ ಕೃಷ್ಣ-ವಾಸುದೇವ ಪೂಜೆ ಈಗಾಗಲೇ ಮಥುರಾದಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಸುತ್ತಮುತ್ತ ಹಲವಾರು ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ ಪ್ರವರ್ಧಮಾನಕ್ಕೆ ಬಂದಿದೆ. ಎರಡನೆಯ ಪ್ರಮುಖ ಅಂಶವೆಂದರೆ ಕೃಷ್ಣ ಗೋವಿಂದನ \ ಆರಾಧನೆ. ಇನ್ನೂ ನಂತರ ಬಾಕೃಷ್ಣನ ಆರಾಧನೆ ಆಧುನಿಕ ಕೃಷ್ಣ ಧರ್ಮದ ಸಾಕಷ್ಟು ಪ್ರಮುಖ ಲಕ್ಷಣವಾಗಿದೆ. ಕೊನೆಯ ಅಂಶವೆಂದರೆ ಕೃಷ್ಣ ಗೋಪಿಜನವಲ್ಲಭ, ಕೃಷ್ಣನು ಗೋಪಿಗಳ ಪ್ರೇಮಿ, ಅವರಲ್ಲಿ ರಾಧಾ ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ಪಡೆದಿದ್ದಾಳೆ, ಕೆಲವು ಪುಸ್ತಕಗಳಲ್ಲಿ ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ಭಾಗವತ ಧರ್ಮದ ಮೊದಲ ಗುರು- ಸ್ಥಾಪಕ ಎಂದೂ ಕರೆಯಲಾಗಿದೆ.

ವಾಸುದೇವನನ್ನು ಮೆಗಾಸ್ತನೀಸ್ ಹರ್ಕ್ಯುಲಸ್ ನೊಂದಿಗೆ ಹೋಲಿಸಿದ್ದಾನೆ ಎನ್ನುವುದು ತಿಳಿದರೆ ಜೀಯಸ್‌ನ ಮಗನಾದ ಗ್ರೀಕ್ ದೇವರಾದ ಹರ್ಕ್ಯುಲಸ್ ನಂತೆಯೇ ಇರುವ ದೇವತೆ, ಕೃಷ್ಣನೆಂದು ಮೆಗಾಸ್ತನೀಸ್ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ.

ಬೆಟ್ಟ-ದೇಶದಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುವ ಭಾರತೀಯರಲ್ಲಿ ಡಿಯೋನೈಸಸ್ ಮತ್ತು ಅವನ ವಂಶಸ್ಥರಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳು ಹೀಗಿವೆ. ಹರ್ಕ್ಯುಲಸ್ ಸಹ ಅವರಲ್ಲಿ ಜನಿಸಿದರು ಎಂದು ಅವರು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುತ್ತಾರೆ. 

ಭಾರತದ ಹರ್ಕ್ಯುಲಸ್

ಹೆಲಿಯೊಡೋರಸ್ ಸ್ತಂಭ (ಸುಮಾರು ಕ್ರಿ.ಪೂ. 115)

ವಿದಿಶಾದಲ್ಲಿ ವಾಸುದೇವನ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾದ ಹೆಲಿಯೊಡೋರಸ್ ಸ್ತಂಭ.

ವಾಸುದೇವನ ಆರಾಧನೆಯು ಶೀಘ್ರದಲ್ಲೇ ಮಥುರಾ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಮೀರಿ ವಿಸ್ತರಿಸಿತು, ಹೆಲಿಯೊಡೋರಸ್ ಸ್ತಂಭದಿಂದ ಇದು ಸಾಬೀತಾಗಿದೆ, , ಇದನ್ನು ಇಂಡೋ-ಗ್ರೀಕ್ ರಾಯಭಾರಿ ವಿದಿಶಾದ ಭಾರತೀಯ ರಾಜನ ಆಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ವಾಸುದೇವನ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾಪಿಸಿದನು ಹೆಲಿಯೊಡೋರಸ್ ಸ್ತಂಭದಲ್ಲಿ, ವಾಸುದೇವನನ್ನು ದೇವ ದೇವ, "ದೇವರ ದೇವರು", ಸರ್ವೋಚ್ಚ ದೇವತೆ ಎಂದು ವಿವರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಹ್ಯಾರಿ ಫಾಕ್ ಅವರ ಪ್ರಕಾರ, ವಿದೇಶಿ ದೇವರುಗಳಿಗೆ ಶಾಸನ  ಸಮರ್ಪಣೆ ಮಾಡುವುದು ಗ್ರೀಕರಿಗೆ ಅವರ ಅಧಿಕಾರಕ್ಕೆ ತಕ್ಕಂತೆ ಒಂದು ತಾರ್ಕಿಕ ಅಭ್ಯಾಸವಾಗಿತ್ತು/

ನಾನೆಘಾಟ್ ಶಾಸನ (ಕ್ರಿ.ಪೂ 1 ನೇ ಶತಮಾನ)

ನಾನೆಘಾಟ್ ಗುಹೆ ಶಾಸನದಲ್ಲಿ ಸಂಕರ್ಷಣ ಹಾಗೂ ವಾಸುದೇವನ ಹೆಸರನ್ನು ಬರೆಯಲಾಗಿದೆ, ಇದು ವೈದಿಕ ಸಂಪ್ರದಾಯ ಮತ್ತು ವೈಷ್ಣವ ಸಂಪ್ರದಾಯದ ನಡುವಿನ ಸಂಪರ್ಕವನ್ನು ತೋರುತ್ತದೆ. ಇದನ್ನು ಕಲ್ಲಿನಲ್ಲಿ ಕೆತ್ತಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಕ್ರಿ.ಪೂ 1 ನೇ ಶತಮಾನಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ ಇದು ವೈದಿಕ-ನಂತರದ ಶತಮಾನಗಳಲ್ಲಿನ ಧಾರ್ಮಿಕ ಚಿಂತನೆಗೂ ಸಂಬಂಧಿಸಿದೆ. ಶಾಸನವು ವಿಶ್ವಾಸಾರ್ಹ ಐತಿಹಾಸಿಕ ದಾಖಲೆಯಾಗಿದ್ದು, ಇದು ಶಾತವಾಹನ ರಾಜವಂಶಕ್ಕೆ ಹೆಸರನ್ನೂ ಕೊಟ್ಟಿದೆ.

ಘೋಸುಂಡಿ ಹತಿಬಾಡಾ ಶಾಸನಗಳು, ಕ್ರಿ.ಪೂ 1 ನೇ ಶತಮಾನ

ಅಫ್ಘಾನಿಸ್ತಾನ ಗಡಿಯ ಸಮೀಪವಿರುವ ವಾಯುವ್ಯ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದಲ್ಲಿ ಕ್ರಿ.ಶ 1 ನೇ ಶತಮಾನದ ಮೊದಲಾರ್ಧದ ಚಿಲಾಸ್ II ಪುರಾತತ್ತ್ವ ಶಾಸ್ತ್ರದ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ, ಎರಡು ಗಂಡುಗಳನ್ನು ಕೆತ್ತಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಹತ್ತಿರದಲ್ಲೇ ಅನೇಕ ಬೌದ್ಧ ಚಿತ್ರಗಳಿವೆ. ಇಬ್ಬರು ಪುರುಷರಲ್ಲಿ ದೊಡ್ಡವನು ನೇಗಿಲು  ಹೊತ್ತಿದ್ದಾನೆ. ಕಲಾಕೃತಿಯು ಖರೋಸ್ತಿ ಲಿಪಿಯಲ್ಲಿ ಒಂದು ಶಾಸನವನ್ನು ಸಹ ಹೊಂದಿದೆ, ಇದನ್ನು ವಿದ್ವಾಂಸರು ರಾಮ-ಕೃಷ್ಣ ಎಂದು ಅರ್ಥೈಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ ಮತ್ತು ಬಲರಾಮ ಮತ್ತು ಕೃಷ್ಣ ಎಂಬ ಇಬ್ಬರು ಸಹೋದರರ ಪ್ರಾಚೀನ ಚಿತ್ರಣವೆಂದು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸಿದ್ದಾರೆ.

ಕ್ರಿ.ಶ. 15 ರ ಸುಮಾರಿಗೆ ಮಥುರಾದ "ಸುದಾಸ"ನ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ" ವಾಸುದೇವನಿಗೆ ಅರ್ಪಿತವಾದ ವಾಸು ಡೋರ್ಜಾಂಬ್. ಮಥುರಾ ಮ್ಯೂಸಿಯಂ, ಜಿಎಂಎಂ 13.367

ಇದಲ್ಲದೆ ಮಥುರಾ, ಕೊಂಡಮೊಟ್ಟು, ಮೊದಲಾದೆಡೆಗಳಲ್ಲಿ ವಾಸುದೇವನ ಕುರಿತಾದ ಶಿಲ್ಪ, ಚಿತ್ರಕಲೆಯಂತಹಾ ಪ್ರಾಚೀನ ದಾಖಲೆಗಳು ಲಭ್ಯವಿದೆ.  ಇದು ಕ್ರಿ.ಶ. 4ನಾಲ್ಕನೇ ಶತಮಾನದ ನಂತರ ವಾಸುದೇವನೆಂದರೆ ವಿಷ್ಣುವೆಂದು ಸಮೀಕರಿಸುವವರೆಗೆ ಮುಂದುವರಿದಿದೆ.

ಕೊಂಡಮೊಟ್ಟುಕೃಷ್ಣ ವೀರರ  ಚಿತ್ರಗಳು (4 ನೇ ಶತಮಾನ), ಹೈದರಾಬಾದ್ ಸ್ಟೇಟ್ ಮ್ಯೂಸಿಯಂ. ವಾಸುದೇವ ಎಡದಿಂದ ಎರಡನೆಯವನು.

...ಮುಂದುವರಿಯುವುದು